"The History of the Fifteenth Scottish Division , 1939-1945" , by Lt. Gen. H. G. Martin .  William Blackwood & Sons Ltd.  Edingburgh and London , 1948

In de vroege ochtend was het uur van de waarheid aangebroken...  De Schotse genie had inmiddels ook al enkele vrachtladingen met aanvalsboten afgeleverd voor de twee meest vooruitgeschoven Schotse kompagnies .  Om 05:30 uur was het dan zover .  Met stille trom staken die morgen , bij het eerste ochtendgloren , de eerste twee kompagnies van de Royal Scots met aanvalsboten het kanaal over .  De « Slag om Ten Aard » kon beginnen...

In mei 1940 werd de oorspronkelijke vooroorlogse vierendeelbrug , tijdens de aftocht van het Belgische leger , door de genie opgeblazen .  Meerdere huizen en gebouwen (Bloemmolens) op Ten Aard , zo ook de dorpskerk , deelde mee in de schade .  Wat later werd er een noodbrug gebouwd die dan weer in de nacht van 12/13 september 1944 door de Duitsers werd opgeblazen .  Dit was het beeld van de noodbrug dat Schotse verkenners van het 8th Bn Royal Scots voor ogen kregen toen ze in de vooravond van 13 september op de zuidelijke kanaaloever arriveerden .  Fotoarchief CVK ©  Willem Van Broeckhoven . 

Het 8th Bn Royal Scots

De twee leidende (A + B ) kompagnies staken die morgen als eersten met hun aanvalsboten het kanaal over , op twee punten die een kleine 500 en 1000 meter ten westen van de vernielde noodbrug lagen , dus links van het dorpje Ten Aard .   Ondanks wat geweer- en spandau (machinegeweer)vuur , spervuur genaamd , slaagden deze Schotten er toch in een eerste bruggenhoofdje te vormen op de noordelijke oever , ten westen , links van Ten Aard .  Tegen 08:00 uur was ook de derde (D) kompagnie , in het vaarwater van hun collega's , succesvol overgestoken .  Het kwam er nu op aan dit broos bruggenhoofdje verder uit te breiden .   

Een bruggenhoofd is een vooruitgeschoven stelling van waaruit verdere operaties kunnen ondernomen worden .

De Royal Scots kregen nu de opdracht het bruggenhoofd uit te breiden naar rechts toe , met als eind- en hoofddoel Ten Aard...  Eerst moesten de hoeven en huizen gezuiverd worden in het gebied ten westen , links dus van de bebouwde dorpskom , om vervolgens door te stoten tot aan de hoofdstraat .  Dan zouden de vierkante fabrieksgebouwen , de Bloemmolens , aan de beurt komen die hoog boven Ten Aard uitstaken .  Men wilde , willens nillens , een bruggenhoofd te vormen én dit ook te behouden... pal in het dorpje Ten Aard zelf .

Het dorpje Ten Aard , zoals de hierboven kaart aangeeft was destijds , buiten wat zijwegen , weinig meer dan de hoofdstraat , de huidige Vaartstraat genaamd , die vanaf het kanaal noordwaarts loopt , en een straatlengte heeft van om en bij de 550 meter .  Deze dorpsstraat loopt vanaf het kanaal tot aan de hoofdbaan Geel - Turnhout , de Turnhoutseweg genaamd . 

De toenmalige Sint-Hubertuskerk , die helemaal doorschoten het oorlogsgeweld lijdzaam had ondergaan , bevond zich zowat 350 meter verderop in de dorpsstraat , op de rechterkant , komende van het kanaal .  Na de oorlog herrees er op dezelfde plek een nieuwe kerk in neo-romaanse stijl .  Een 50 meter voor de kerk loopt er ook een zijweg naar rechts , nu de Aardseweg genaamd .

In het gebied ten oosten , rechts van de dorpsstraat , stonden veel meer huizen dan op de kaart staan aangegeven .

De imposante en heropgebouwde fabrieksgebouwen , de Bloemmolens , bevinden zich op de noordelijke kanaaloever , rechts van de dorpsstraat en de oprit van de verhoogde wegbrug .

Het eerste werk van de Royal Scots was nu , het bruggenhoofdje dat oorsponkelijk gevestigd was in open veld , links van Ten Aard , uit te breiden en het dorpje Ten Aard er in op te nemen .

De derde (D) kompagnie die omstreeks 08:00 uur was overgezet kreeg als opdracht de aanval in te zetten en uit te breken uit het bruggenhoofdje in open veld .  Deze D-kompagnie viel naar rechts aan om de hoeven en huizen te zuiveren links van het dorpje Ten Aard , tot aan de hoofdstraat zelf , om dan de vierkante imposante fabrieksgebouwen , de Bloemmolens , die boven Ten Aard uitstaken , te veroveren .  Met goed gevolg bleek de D-kompagnie deze opdracht uit te voeren , alhoewel enkele Duitse 88-mm kanonnen het hen niet gemakkelijk maakten .

Het aanvankelijk bruggenhoofd ten westen van het dorpje Ten Aard was en zou verder uitgebreid worden .  Inmiddels werden de A en B kompagnies mee in de strijd geworpen .  Deze trokken op hun veroveringstocht dwars door de stellingen van de D-kompagnie , verder door naar het oosten , naar rechts .  Voorbij de hoofdstraat (Vaartstraat) stuitten de manschappen op 20-mm dubbelloops snelvuur Flak en werden er ernstige verliezen geleden .  (Flak = Flugabwehrkanone :  Duits luchtafweergeschut dat ook met verwoestend effect tegen gronddoelen kon ingezet worden .)

Tegen 10:00 uur waren al de vier kompagnies over het kanaal geloodst , en was het ganse 6th Bn Royal Scots in volle strijd .  De A en B kompagnies hadden inmiddels de dorpsstraat gekruist en hadden rechts van deze straat stellingen betrokken tot aan het begin van de noordelijke oprit naar de verhoogde (vernielde) brug over het kanaal .

Een klein stukje grondgebied op de noordelijke oever , in het dorpje Ten Aard , dat mede de Bloemmolens omvatte , en dat slechts enkele tientallen meters diep was , en een paar honderd meter breed , tot aan de noordelijke oprit , was nu veroverd op de vijand .  Het bruggenhoofd van Ten Aard was gevormd...

Na de slag...  Het einde van de zwaaikom van Ten Aard gezien in de richting van Sint-Jozef-Olen en Herentals .  Gestrande schepen liggen tegen de noordelijke modderige kanaaloever aangeleund .  Op de voorgrond een achtergebleven aanvalsbootje van de Schotten .  Vóór de aanval beschikten de Schotten , in totaal , over 154 aanvalsboten , na de gevechten restten er nog slechts 30... !!!  Fotoarchief CVK ©  Willem Van Broeckhoven .

Nu de Schotten vaste voet hadden gezet op Aardse bodem , en er een bruggenhoofdje was gevormd , kwam het er op aan om zo snel mogelijk een brug te slaan over het kanaal zodat er zwaarder materiaal kon overgezet worden om met volle inzet de strijd verder aan te gaan .  Men wilde de Duitsers absoluut geen rust gunnen en aanvallen was de enige keuze en mogelijkheid !  De wil was er meer dan ooit !!!  En een brug was des te dringerder .  Maar dat men er in zou slagen om een vaste brug te leggen... ?!  Ook op Ten Aard zouden de zaken heel anders uitdraaien...

Een oversteekpoging van de 6th Bn King's Own Scottish Borderers aan Sas 7 , langs de baan van Geel naar Retie , was de vorige nacht (13/14 SEPTEMBER) al op een mislukking uitgedraaid .

Perikelen aan Sas 8...

Major P. T. Wood , van de Schotse genie , was op de zuidelijke oever inmiddels al druk in de weer om voorbereidingen te treffen tot de bouw van een Klas 9-brug bestaande uit Bailey-materiaal of met vlotten .  Nu de oversteek aan Sas 7 was mislukt kreeg Major Wood de moeilijke opdracht een brug te leggen aan Sas 8 , een goede 250 meter ten oosten (rechterkant, komende van Geel) van de vernielde noodbrug over het Kempisch kanaal op Ten Aard , en juist buiten het bruggenhoofdje van de Schotten .

De vijand was echter goed voorbereid en had de omgeving van Sas 8 bezaaid met booby-traps en bestreek de omgeving van het sas met welgericht machinegeweervuur , 20-mm snelvuur Flak , en mortieren...  Major Wood ging evenwel , onder beschutting van de hoge zuidelijke kanaaloever , door met de aanvoer van zijn bruggenmateriaal en met de aanleg van een oprit bij middel van een bulldozer .  En het werd alsmaar penibeler... want nu moest ook de afstand gemeten worden die moest overbrugd worden...  Onder dekking van enkele Brenguns (Britse lichte machinegeweren) , die hij had laten opstellen in de woning van de sasmeester , bewoog Major Wood zich langs de 'buitenkant' van de voetgangersbrug over de sasdeuren ; de voetgangersbrug zélf was versperd met prikkeldraad en was ondermijnd .  Hij hield het meetlint aan de verste zijde terwijl Sergeant Parr het lint hield aan deze kant .  Beiden stelden vast dat de opening 7 meter breed was .

Plots bemerkte Major Wood dat het kanaalwater langs de oostkant (rechts) van de sasdeuren snel begon te stijgen...  Ook hier hadden de Duitsers mee de hand in !  Hij zag dat een overstroming en een instorting van de zuidelijke dijk nakend was...  Daarom liet hij onmiddellijk springladingen klaarmaken om beide sasdeuren op te blazen .  Major Wood ontstak de lont , stormde uit zijn schuilplaats om de springlading aan te brengen en blies een groot gat in de meest oostelijke sasdeuren (rechts) .  Het alsmaar stijgende kanaalwater kolkte gulzig door het gat het sas in... en bemoeilijkte uitermate het opblazen van de meest westelijke sasdeuren (links) .  Drie ladingen werden gebruikt en dat nam heel wat tijd in beslag , teveel tijd...  Bij de derde explosie brak het water uiteindelijk door de westelijke (linkse) sasdeuren , maar te laat...  Op dat ogenblik stortte de zuidelijke oever ter hoogte van Sas 8 in .  De bulldozer en het bruggenmateriaal kwamen al snel onder één meter water te staan .  Tot aan hun borst in het water , redden de geniesoldaten hun spullen en voerde men het materiaal met vrachtwagens weg...  De oversteek aan Sas 8 was mislukt...

Ten Aard .  Sas 8 in betere tijden...  Foto genomen vanop het voetgangersbruggetje over de oostelijke sasdeuren met zicht naar het westen , met op de achtergrond het voormalig bruggenhoofd van Ten Aard .  Links op de zuidelijke oever , het huisje van de sasmeester ;  in de verte de verhoogde verkeersbrug over het kanaal met vervolgens op de rechteroever de fabrieksgebouwen , de "Bloemmolens" , die hoog boven Ten Aard uittorenen .  Foto ©  CVK , 13 april 2008 .

Toen De enige resterende mogelijkheid die er volgens Major Wood nog overbleef was nu een veer te maken met vouwboten pal in het bruggenhoofd van Ten Aard , in de zwaaikom zelf , dicht bij de oude steenweg .  En op actie volgde al snel reactie...  Niet alleen begon de Duitse artillerie , met stellingen ten noorden van Ten Aard , met hevig en accuraat granaatvuur deze oversteekplaats te bestoken , maar ook hun grondtroepen konden zelfs vanop korte afstand met geweervuur op de oversteek inwerken .  Zonder zich te bekommeren om het toenemend verlies van manschappen en materiaal werkte de genie naarstig verder .  Tussen 19:30 uur en 22:30 uur wist de Schotse genie alzo een zestal antitankkanonnen van de Royal Scots over te loodsen naar de overkant .

Verwarde gevechten in het Schotse bruggenhoofd...

En hoe was de toestand in het bruggenhoofd zelf... ?!  Heel de namiddag door waren alle kompagnies van het 6th Bn Royal Scots in verwarde gevechten verwikkeld .  Ze hadden inmiddels al een 100-tal Duitsers krijgsgevangen genomen waarvan vele , volgens hun eigen zeggen , behoorden tot het 51ste en 53ste Luftwaffenregiment . 

(Dit klopt , reeds van bij aanvang van de « Slag om Geel » , 8 - 23 september 1944 , kwamen langs Duitse zijde eenheden hier in actie van ondermeer het Flieger Regiment 51 en Flieger Regiment 53 .  Zwaar in de strijd geworpen leden deze Luftwaffe infanterie soldaten zware verliezen op het Geelse front .  Deze kindsoldaten nog , onderofficieren en officieren niet meegeteld , en waarvan ik dodenlijsten bezit , waren bij het sneuvelen gemiddeld 17 à 18 jaar oud...)

Ondertussen liet de Britse artillerie ook van zich horen en de Royal Scots op Ten Aard mochten op enige vuursteun rekenen van hun kameraden artilleristen , en deze gaven de Duitsers behoorlijk lik op stuk .  Brits veldgeschut bestookte op hun beurt die namiddag de Duitse stellingen en posities in de omgeving van Ten Aard .  Wellicht hadden de Schotten en ondersteunende Engelse batterijen hun artillerie reeds ontplooid en opgesteld staan op enige afstand van de frontlinie , meer bepaald in velden en weilanden in de verre omgeving van het inmiddels bevrijdde Geel , ten zuiden van het Kempisch kanaal .

Duitsers die zich ophielden in een bos te noorden van Ten Aard en in de verspreide huizen ten noord-oosten van het bruggenhoofd , deden herhaalde maar eerder aarzelende tegenaanvallen...  Het vuur van hun luchtafweerkanonnen veroorzaakten de Schotten in het bruggenhoofdje dan weer heel wat overlast en twee stukken Flak geschut konden zelfs tot op een kleine 150 meter voor hun stellingen geschoven worden .  Maar aan alles komt een einde... zo ook voor de twee kanonnen die door welgericht en vriendelijk artillerievuur voor goed het zwijgen kon opgelegd worden .

Moeilijk te begrijpen... maar al bij al moet de toestand voor de Schotten er toch bevredigend uitgezien hebben want de stille hoop werd gekoesterd dat de volgend nacht een vaste brug zou kunnen gebouwd worden zodat de gehele 44th Lowland Infantry Brigade van de 15th Scottish Infantry-Division 's anderdaags het kanaal zou kunnen oversteken .  (De 44th Lowland Brigade was destijds samengesteld uit het 8th Bn Royal Scots , 6th Bn Royal Scots Fusiliers , en het 6th Bn King's Own Scottish Borderers .)  Maar men had wel degelijk buiten de waard gerekend... !!! 

De Duitse hogere legerstaven hielden er echter een andere mening op na , en diezelfde avond nog begon het pas écht menens te worden .  Generaloberst Kurt Student die met zijn 1. Fallschirmarmee verantwoordelijk was voor deze sektor van het Duitse front was vastbesloten de doorbraak van de 15th Scottish Infantry-Division over het Kempisch kanaal , ten alle prijze , te verhinderen... !!!  Er was versterking op komst !!!  En Ten Aard kon het gelag betalen... !!!

Diezelfde dag werden in Nederland het I. und III. / Ersatz und Ausbildung Regiment "Herman Göring" gealarmeerd .  Deze jonge snaken nog in volle opleiding werden klaargestoomd voor de Herman Göring Division die operationeel was in het buitenland .  Omwille van de toch wel kritieke situatie aan het Kempisch kanaal had de Duitse legeroverheid besloten om deze eenheden in ijltempo naar het Aardse front toe te sturen .  Ondanks de smeekbede van Oberst Fullriede , de Kommandeur van het Ersatz und Ausbildung Regiment "Herman Göring" , om zijn jeugdige rekruten van een alsnog mogelijke frontinzet te sparen , werd geen gehoor gegeven...  Ook deze knapen waren amper 17 à 18 jaar oud , onderofficieren en officieren niet inbegrepen , en waren nog in opleiding...  De III. Abteilung bestond uit artillerie en een afdeling Flak .  Deze III. Abteilung zou zich ontplooien ten noord-oosten van Ten Aard , meer bepaald tussen Kasterlee en Retie .  Het I. Bataillon daarentegen bestond uit Luftwaffe infanterie , en stond onder bevel van Hauptmann Wimmer , en zou rechtstreeks naar Ten Aard gestuurd worden...  De meeste van deze knapen kwamen hier hun eerste kogel afvuren en voor velen van hen zou het meteen ook hun laatste worden...

De Hermann Göring troepen waren nog niet gearriveerd of omstreeks 22:00 uur die avond werd een zware aanval van Duitse Luftwaffe troepen gemeld vanuit het oosten , zelfs langs het kanaal kwamen deze troepen aanzetten , met volle geweld tegen het Schotse bruggenhoofd .  Deze aanval werd ondersteund door Duits geschut .  De aanval was gericht tegen de oostelijke , rechterflank van het Schotse bruggenhoofd .  Het hoofdkwartier van de C-kompagnie van de Royal Scots dat zich ergens ophield ter hoogte van het begin van de noordelijke oprit naar de (vernielde) brug werd overrompeld en alle officieren werden krijgsgevangen genomen .  Bovendien brachten de Duitsers nog zware verliezen toe aan de C- en A-kompagnies .

Tot overmaat van ramp voor de Schotten arriveerden kort daarop de eerste kompagnies van het I. / Ers. und Ausb. Rgt. "Hermann Göring" .  Aangevoerd met autobussen vanuit Nederland kwamen zij over Turnhout en Kasterlee aangereden , over de Turnhoutseweg naar Ten Aard toe...  Een honderdtal meters ongeveer voor het begin van de noordelijke oprit naar de verhoogde (vernielde) brug werden de soldaten uit de autobussen ontladen en voor ze goed en wel beseften wat hen overkwam , werden deze knapen onmiddellijk het vuur ingejaagd...  Een peloton Schotten dat ze op hun weg vonden werd gedood of gevangen genomen .  Gillend en vurend stormden ze de kerk voorbij , recht de hoofdstraat (Vaartstraat) door naar de kanaalkom .  Deze kerels kwamen zo dicht bij de overzetplaats dat ze van dichtbij met intens spandauvuur (Duits machinegeweervuur) het veer konden beschieten.